Terk Edilme Şeması Nedir?

Örneğin bazen ilişkilerde karşı tarafın ilgisi başka yöne kayabilir ve dikkati dağılabilir. Ancak bu birey için büyük duygusal tepkilere yol açabilmekte, kendisini terk edilmiş ve yalnız hissedebilmektedir. Kısa süreli ayrılıklar bile üzüntü verici olabilir. (Örneğin partnerin iş için şehir dışına çıkması gibi). Bu sebeple yakın ilişkide bulundukları kişilerle sürekli bir arada olmak isterler, kontrolcü bir yapıya sahiplerdir.Terk edilmeye karşı hassasiyet, küçük değişimlere büyük tepkilerle yaklaşma, kıskançlık bazı karakteristik özelliklerindendir. Kişi terk edilmekten korktuğunda, davranışları sonucu ilişkisi zarar görür ve korktuğu şey başına gelebilir. Ancak bireyler her zaman terk edilme şemasına teslim olmazlar. Bazen de terk edilme şemasıyla baş etmek için kaçınma davranışları gösterebilirler. Kaybetmenin vereceği acıyı düşünerek ilişki kurmaktan kaçınır, izole bir yaşam sürmeyi tercih edebilirler.

Terk edilme şemasına sahip bireyler insanların onun yanında olacağına inanmaz.

İnsanlara çok fazla yapışmak isterler ve herhangi bir uzak kalma olasılığına karşı aşırı öfkelenirler. Özellikle romantik ilişkilerde, kendisini diğer kişiye duygusal olarak bağımlı hisseder ve o kişiyi kaybedeceklerinden korkarlar.Bu bireyler, romantik ilişkilerinde bu şemalarını tetikleyecek bireyler seçme eğilimi gösterirler. Genelde bireyler, kendilerini terk etme olasılığı yüksek partnerler seçer ve bu kişilere takıntılı bir şekilde aşık olurlar. 

Terk Edilme Şemasının Kökenleri/ Nedenleri Nelerdir?

Çocukluk dönemi yaşantıları, terk edilme şemasının oluşumunda önemli bir konuma sahiptir. Ebeveynlerden  uzun süreli bir ayrılık yaşanması (boşanma, ebeveynlerden birisinin ölümü, hastalık gibi sebeplerden dolayı ayrı kalınmış olması gibi), çocuk yetiştirme yurdunda veya erken yaşlardan itibaren yatılı okullarda kalma, sürekli bakıcının değişmesi (özellikle erken dönemlerde sabit bir bakıcının olması büyük önem taşır), kardeşin dünyaya gelmesi sonucu bütün ilginin kardeşine kayması (kardeşin doğumu her zaman travmatik bir deneyim olmak zorunda değildir, bu süreçte ailenin tutumu oldukça önemlidir.), ebeveynlerin duygusal ve psikolojik anlamda tutarsız olması (depresyon, alkol veya madde bağımlılığı, çocukla güvenli bağlanma kuramama gibi), ebeveynler arasında ciddi çatışmaların olması (fiziksel, duygusal veya psikolojik şiddetin varlığı), ailenin çocuk üzerinde çok fazla koruyucu olması ve dış dünyadaki zorluklarla baş etmeyi öğretmemesi. Bu sebepler ne kadar erken yaşta ortaya çıkarsa, bireyde şema o kadar güçlü ortaya çıkar. 

Terk Edilme Şemasında Duygular

Terk edilme şemasına sahip bir birey, yakın ilişkilerle ilgili güçlü bir arzu taşıyabilmektedir.  Bunun olmayışı bireyin, güçlü bir yoksunluk yaşamasına yol açabilir. Birlikte olunan kişinin, eninde sonunda terk edeceği düşüncesi bireyin, ilişkiyle ilgili ümitsizlik yaşamasına yol açabilir. Bu ümitsizlikle birlikte  güvensizlik duygusunu da getirebilir; birey partnerinin k-kalıcılığına güvenmekte oldukça zorlanır.

Partneri, uzak bir mesafeye gitmesi gerektiğinde birey bir korku yaşayabilir.

Birey ,ilişkinizin eninde sonunda, şöyle veya böyle bitme ihtimaliyle ilgili endişe yaşayabilir. Terk edilme şemasına sahip bireyin, terk edilme tehdidinin olmadığı, istikrarlı ilişkilerde dahi en küçük olaylar bile, terk edilmekle ilgili endişelerini  tetikleyebilir. Birey sevdiklerinin, onu terk edeceklerine, hasta olup öleceklerine, başka birisi için onu bırakacaklarına, önceden tahmin edilemez olumsuz davranışlar sergilediklerine, bir şekilde aniden ortadan kaybolacakları inancını besler. Bu inanç, kaçınılmaz son ile ilgili merak duygusunu canlı tutar.

İçten içe birey, terk edileceğine inandığı kişilere karşı güçlü bir öfke hissedebilir; ancak bu öfkeyi, terk edilmemek için bastırmak (öfkenin farkında olmamak) veya baskılamak (öfkenin farkında olup onu baskılamak) zorunda kalabilir.Bazen, terk edilme endişesi yaşayan birey bir süre sonra, pişmanlık duymaya başlayabilir. ‘’Keşke ilişki kurmasaydım da bu duyguları yaşamasaydım’’ gibi. Bir şekilde bireyin ilişkisi bittiğinde/ terk edildiğinde, yoğun bir üzüntü yaşayabilir, yas sürecine girebilir.Bununla birlikte şundan da bahsedilebilir ki: Terk edilen birey, beklentisine uygun bir sonuçla karşılaştığında için tuhaf bir rahatlama da yaşayabilir.  

Terk Edilme Şeması İle Başa Çıkma Yöntemleri Nelerdir?

Şema terapi penceresinden bakıldığındaysa, şema ile başa çıkmanın üç işlevsiz/ sağlıksız yolu vardır: Şema teslimi, Şema kaçınması ve Şema aşırı telafisi. Bu yöntemlerin üçü de şemayı iyileştirmemekte, aksine onun sürmesine yardımcı olmaktadır.

Şema Teslimi

• Birey, hayatında kalıcı olmayacak partnerler, arkadaşlar arayabilir. Şöyle veya böyle bireyi terk edebilecek, ona güven duygusu veremeyecek kişilerle ilişki yaşayabilir; öylesi kişileri hayatına çekilir.
• Birey, terk edilme duygusunu yaşatma ihtimali olan insanları çekici bulabilir. Mesela, bir hostes, pilot, uzun yol şoförü, uzak rotalara giden gemi kaptanları vb. Birey için çekici partnerler olabilir.
• Bireyin, partnerine sıkıca bağlanmasıyla birlikte, partner kendisini baskı altına hissedip bireyden uzaklaşma gereği duyabilir.
• Terk edilme şemasına sahip birey, sıklıkla güvenilir olmayan insanlarla ilişki kurarak; onlar tarafından terk edilerek şemasını güçlenmiş olur.

Şemadan Kaçınma

Birey ilişkilerde yakınlaşmayı reddeder, ciddi ve yakın ilişkilerden kaçınır, yalnız kaldığı zamanda çokça içer. Terk edilme şemasına sahip birey, doğru insanlarla dahi, yakın ilişkiden kaçınabilir; çünkü ya onu kaybetmekten ya da ona çok yakınlaşıp incinmekten korku duyar.  

Şemayı Aşırı Telafi Etme

Birey;

• Arkadaşlardan yüksek talepler bekler, aşırı yakın bunaltıcı ilişki modeli oluşturur.
• Sevdiklerinin ondan ayrılmasını engellemek için onlara yapışır, aşırı sahiplenici ve kontrolcü davranır, onu terk edenleri suçlar, kıskançlık oldukça sergiler, rakip olarak gördükleri kişilerle, rekabete girme gibi tutumlar sergileyebilir.
• Genellikle bu şemaya sahip bireyler, çocuklukları sırasında terk edildikleri belirtilmiştir. Sıklıkla ebeveynlerinden biri aileyi bırakmış ve kendileriyle ilgilenmekten vazgeçmiştir; ya da kişi için çok önemli biri -anne veya baba gibi- erken dönemde ölmüştür.
• Bireyin bir ilişkisi varsa, eşin (sevgili, partner, eş, arkadaş vb)in ölmesi ya da bir şekilde ondan ayrılma ihtimali nedeni ile aşırı endişe duyar.
• Birey, eşinin yaptığı en ufak hareketi (onunla ilgilenmeme, onu yalnız bırakma vb.) eşinin onu terk etmek istediğine ilişkin işaret olarak algılar ve bu davranışlara aşırı tepki verebilir.
• Bireyin tüm takıntısı eşini elinde tutmak olabilir. Birey eşiyle olan ilişkisini hayatının merkezine oturtmuş durumdadır. Eşinden birkaç gün bile ayrı kalmaya tahammül edemez. İnsanlar bunu takıntılı aşık olarak tanımlayabilir.
• Eşi, onu sevdiğini ve ona bağlı kalacağını söylese bile buna bir türlü inanamaz. Eşinin söyledikleri ona gerçekçi gelmez; ancak bunun sebebini bir türlü ifade edemez. Birey kendisini çıkmazın içinde hisseder.
• Bazen eşinin ona olan bağlılığını test edecek davranışlarda bulunabilir. Ancak bu davranışlar bir ilişkiyi olumsuz etkileyebilir.
• Birey eşine karşı yoğun öfke hissedebilir ve saldırganca tutumlar sergileyebilir. Çünkü eşinin bireyi eninde sonunda, şu ya da bu sebeple terk edeceğine inanır. Bu yüzden de eşinizi cezalandırma isteği duyabilir.
• Bazen birey terk edilmiş olmanın acısını yaşamamak için ilişkisini yok yere bitirebilir. Bazen de ilişki içinde kalmasına rağmen kendisini duygusal olarak geri çekerek ilişkiden doyum yaşayamaz.

Terk Edilme Şeması Nasıl Tedavi Edilir?

• Terapideki temel amaçlardan biri bireyde, ilişkilerin istikrarı ile ilgili daha gerçekçi bir bakış açısı kazanılmasına yardımcı olmaktır. Başarılı bir terapi sürecinden sonra birey, hayatının önemli bir kısmını değer verdiği kişinin ondan kopacağı endişesi ile geçirmez. Endişe hissetse bile, bu duyguyla daha işlevsel şekilde başa çıkmayı öğrenir.
• Yakın ilişkiler bireye eskisi kadar korkutucu gelmez. İlişki yaşamak için daha çok risk almaya ve duygusal acılara göğüs germeye hazır olur.
• Şema Kimyası mantığını kavradığı için, bireyi terk edebilecek kişilerden ziyade ona daha bağlı olabilecek kişilerle ilişki kurmaya çalışabilir. Çapkın, uzak, mesafeli insanlar bireye çekici gelse bile, bunun bir şema yaşantısı olduğunu anlar ve ona uygun tepki verebilir.
• İlişkilerinde kendisini daha güvenli hissettiği için kıskançlıkları, karşı tarafı kontrol ve manipüle etme ihtiyacın azalır. Birey artık takıntılı aşık olmaktan çıkıp doyum verici bir birliktelik yaşamaya başlayabilir.
• Birey kendisini ilişki yaşamak zorunda Yalnız kalmanın da insani ve normal bir durum olduğunu kavrayabilir. Yalnız kaldığınızda depresif ya da huzursuz bir ruh halinden kurtulur.
• Terapinin asıl amacı, bireyin duygusal ihtiyaçlarını sağlıklı şekilde giderebileceği, doyum verici ilişkiler yaşayabileceği insanlarla ilişki kurabilmesidir.

  Tüm bunlar ile yalnız başınıza baş edemiyorsanız bir terapist desteği almayı düşünebilirsiniz. Şişli Terapi Enstitüsü olarak uzman kadromuz ile psikolojik destek sağlıyoruz. Bizlere ulaşabileceğiniz telefon numaralarımız: 0212 347 00 20 | 0552 347 00 20