Tükenmişlik Sendromu Nedir?

Genellikle yoğun ve stresli bir iş yaşantısı içerisinde bulunan kişilerde görülen tükenmişlik sendromunda başarısızlık hissi, enerji düşüklüğü, bireyin kendini yorgun ve bitkin hissetmesi gibi problemler baş gösterir. Danışanlar ve yakınları, genellikle semptomlar belirli bir şiddete ulaşıncaya dek durumu önemsemez ve terapi gerekliliği hissetmez. Sendromun ilerlemesi durumunda, semptomlar kişiler için dayanılmaz ve başa çıkılmaz bir hale gelebilir, bazı kişilerin istemeden işini kaybetmesi ve sosyal çevrelerinden uzaklaşması gibi sonuçlara yol açabilir. Bu nedenle sendrom  fark edildiği andan itibaren mutlaka terapi sürecine başlanmalıdır.

Hastalığın tanımlandığı dönemden bugüne dek tükenmişlik sendromuna ilişkin pek çok araştırma yapılmış ve sendromu teşhisine yönelik olarak çeşitli tanı testleri geliştirilmiştir. Bu tanı testlerinden bir tanesi olan Maslach ölçeğini de geliştiren Christina Maslach tarafından ise tükenmişlik sendromu “İş yaşantısı gereği yoğun duygusal taleplere maruz kalan ve devamlı olarak insanlarla yüz yüze olan bireylerde görülen fiziksel bitkinlik, uzun süren yorgunluk, çaresizlik ve umutsuzluk duygularının, yapılan işe, hayata ve diğer insanlara karşı olumsuz tutumlarla yansıması ile oluşan bir sendrom” olarak tanımlanmıştır. Özellikle bir bireyin kaldırabileceği iş yoğunluğunun üzerinde bir tempo ile çalışan kişiler ve yoğun stres altındaki bireylerde görülen tükenmişlik sendromunda bireyin kendini bu koşullar altında çalışmaya zorlaması sonucunda belirli bir evreden sonra çöküş başlar ve hastalık kendisini belli eder.

Tükenmişlik Sendromu Belirtileri 

Yavaş ve sinsi bir şekilde ilerlemesi nedeniyle tükenmişlik sendromu yaşayan danışanların birçoğu terapi için bir uzmana başvurmaya gerek duymaz. Dünya genelinde pek çok kişi zorlu yaşam koşulları ile mücadele etmek durumundadır. Bu duygular hayatın normal bir parçası ve kaçınılmaz bir durum olarak görülebilir. Bu da sendromun fark edilmesini zorlaştıran etmenler arasında yer alır. Tükenmişlik sendromu yaşayan bireyler bir terapist ile görüşmedikçe, mevcut yaşam koşulları ve stres devam ettikçe sendromun şiddeti de artar ve belirgin semptomlar ortaya çıkmaya başlar. En yaygın olarak görülen tükenmişlik sendromu belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

• Bedensel tükenmişlik hissi
• Duygusal tükenmişlik hissiyatı
• Kişiyi esir alan olumsuz düşünceler
• Karamsarlık
• Basit işleri bitirmekte zorlanma
• İşten soğuma
• Umutsuzluk
• Kendini değersiz hissetme
• Azalmış mesleki özgüven
• Unutkanlık ve dalgınlık
• Sürekli yorgunluk ve bitkinlik hissiyatı
• Dikkat dağınıklığı
• Uyku problemleri
• Kabızlık ve ishal gibi sindirim sistemi düzenine ilişkin bozukluklar
• Kalp çarpıntısı ve solunum güçlüğü
• Baş, sırt ve bacaklar olmak üzere vücudun belirli bölgelerinde ağrılar

Bu nedenlerin haricinde tükenmişlik sendromunun daha pek çok kişiye özgü semptomu ile karşılaşmak mümkündür. Bu nedenle yukarıda verilen belirtilerden birkaçını kendisinde gören kişiler mutlaka tükenmişlik sendromuna ilişkin testlerden geçmelidir.

Tükenmişlik Sendromunun Nedenleri

Geçici olarak işte aşırı zorlanma

Gerginlik, uyku sorunları ve yorgunluk gibi stres belirtileri, alışılmamış sıkıntılarla beraber ortaya çıkabilir. Eğer bu dönemler sınırlı sürelerde seyrediyorsa, sıkıntının sonu görülebiliyorsa ve stres belirtileri kısa dinlenme dönemlerinde, örneğin hafta sonlarında azalıyorsa, bir tükenmişlik sendromundan söz edilemez.

İşte Uzun Vadeli Aşırı Zorlanma

İşte aşırı zorlanma hali birkaç hafta ile aylar arasında sürerse ve kısa dinlenme dönemlerinde düzelme olmazsa, bir tükenmişlik sendromu söz konusu olabilir. Tükenmişlik kendi başına bir hastalık değildir ancak daha sonra ortaya çıkabilecek depresyon gibi bir ruhsal hastalığa ve/veya yüksek tansiyon gibi bir bedensel hastalığa yakalanma riskini artırabilir ya da bu tür bir hastalığı tetikleyebilir.

Ruhsal ve Bedensel Hastalıklar

Tükenmişlik sendromu belirtileri veya tükenmişlik benzeri belirtiler, örneğin depresyon, kronik ağrılar veya bunama başlangıcı gibi, bu belirtilerin temelinde yatan başka bir hastalığa da işaret edebilir. Hastaların o zamana kadar kolayca üstesinden geldikleri işler, birden aşırı yük haline gelir ve bu da aşırı zorlanma hissine ve işyerinde bitkinliğe sebep olur.

Tükenmişlik Sendromunu Önlemek İçin Neler Yapılmalı?

• İş ve aile yaşamında suçluluk hissetmeden üzerinize almak istemediğiniz sorumluluklara hayır diyebilmeyi ve kaldırabileceğiniz kadar sorumluluk almayı öğrenin.
• Stres yaratan durumlarla karşılaştıkça güçlü ve zayıf yönlerinizi öğrenin.
• Gerçekçi hedefler koymak: Anlamlı, ulaşılabilecek hedefler koyma ve hedefi uzun ve kısa vadeli olarak parçalara ayırma, planlama yapma.
• Kendini önceliklendirmek: Kendini dinleme, yorulmaya, tükenmeye başladığı zamanda kendine zaman ayırma belli bir süre sadece kendi zevk aldığı bir şeyi yapma.
• İş ve ev yaşamında memnuniyetsizlik ve sorun yaratan durumları tespit edin ve bunları değiştirin.
• Zamanı etkili yönetmeyi öğrenme: Ev ve iş yaşamında geçirilen zamanı nicelikten niteliğe götürme.
• Mükemmeliyetçiliğinizi azaltın, hata yapabileceğini kabul edin.
• Stresle baş etme becerisi geliştirme: Bu noktada bir psikolog veya terapistten yardım alabilirsiniz.
• Spor yapın. Stresle baş etmede fiziksel aktivite kayda değer ölçüde yardımcı olmaktadır. Düzenli hareket ve egzersiz seretonin (mutluluk hormonu) salgılanmasını sağlar.
• Uyku düzeninizi korumaya çalışın. Size gerekli olan 7-8 saat uykunuzu alın.

Terapi Süreci

Sonuç olarak temel hedef, kişisel imkânlarla ile beklentiler ve dış çevre şartları arasındaki uyumun mümkün olan en iyi duruma getirilmesidir. Tükenmişlik sendromunun terapisine yönelik tavsiye edilen uygulamaların, (rahatlama tekniklerini öğrenme, sağlıklı bir yaşam sürdürme, kişisel beklentileri ve istekleri karşılama, yansıtma ve bunları yeniden yönlendirme, iş hayatı ile özel hayat arasındaki dengeyi iyileştirme vb.) bireysel yaşam çerçevesindeki konum ve önemleri kontrol edilmeli ve olması gereken şekilde yeniden ayarlanmalı ve düzeltilmelidir. Bu kapsamda tükenmişlik sendromunda değişik Psikoterapi ekolleri terapötik yöntem olarak kullanılabilinir. Bilişsel Davranışçı Terapi, Psikodinamik Terapi gibi Psikoterapi ekolleri bunların sadece bazılarıdır. Yukarıda bahsettiğimiz tükenmişlik sendromu belirtilerini gösterdiğinizi düşünüyorsanız Şişli Terapi Enstitüsünde uzman klinik psikologlar ile semptomlarınız üzerinde çalışabilirsiniz.