Utangaçlık Nedir?

Utangaçlığın Belirtileri

Utangaçlığın belirtileri, sosyal durumlarda kendini gösterir ve genellikle kişinin çevresiyle etkileşimini zorlaştırır. Utangaçlık yaşayan bireyler şu belirtileri gösterebilir:

• Fiziksel Belirtiler: Kalp çarpıntısı, terleme, kızarma, titreme ve mide rahatsızlıkları.
• Davranışsal Belirtiler: Göz temasından kaçınma, sessiz kalma, topluluk önünde konuşmaktan kaçınma, sosyal etkinliklere katılmama.
• Duygusal Belirtiler: Utanç, kaygı, kendini yetersiz hissetme, düşük özsaygı.
• Bilişsel Belirtiler: Olumsuz öz değerlendirmeler, diğer insanların yargılayıcı olacağı düşüncesi, sosyal durumlarda hata yapma korkusu.

Bu belirtiler, bireyin sosyal ortamlarda rahat etmesini zorlaştırır ve zamanla sosyal izolasyona yol açabilir.

Utangaçlığın Nedenleri

Utangaçlık, birçok farklı faktörden kaynaklanabilir. Genetik, çevresel ve psikolojik faktörlerin bir kombinasyonu utangaçlık gelişiminde rol oynar:

• Genetik Faktörler: Ailede utangaçlık eğilimi olan bireylerin utangaç olma olasılığı daha yüksektir.
• Çevresel Faktörler: Çocukluk döneminde yaşanan sosyal deneyimler, ebeveynlerin tutumları ve sosyal beceri eksiklikleri utangaçlığın gelişiminde etkili olabilir.
• Psikolojik Faktörler: Düşük özsaygı, olumsuz benlik algısı ve sosyal anksiyete bozukluğu gibi psikolojik durumlar utangaçlıkla ilişkilidir.

Utangaçlık ve Sosyal Fobi Arasındaki Farklar

Utangaçlık ve sosyal fobi (sosyal anksiyete bozukluğu) sıklıkla birbirine karıştırılır, ancak önemli farkları vardır. Utangaçlık, hafif bir sosyal rahatsızlık ve çekingenlik iken, sosyal fobi daha ciddi bir durumdur ve profesyonel tedavi gerektirebilir.

• Utangaçlık: Daha hafif derecede sosyal çekingenliktir. Bireyler sosyal durumlarda rahatsızlık hissedebilir, ancak bu durum günlük işlevselliği ciddi şekilde etkilemez.
• Sosyal Fobi: Sosyal etkileşimlerde aşırı ve sürekli bir korku yaşanır. Bu korku, bireyin sosyal durumlarda tamamen kaçınmasına ve günlük yaşam aktivitelerinin önemli ölçüde kısıtlanmasına neden olabilir.

Utangaçlıkla Başa Çıkma Yöntemleri

Utangaçlıkla başa çıkmak için çeşitli stratejiler ve teknikler mevcuttur. Bu stratejiler, bireyin sosyal becerilerini geliştirmesine ve sosyal ortamlarda daha rahat hissetmesine yardımcı olabilir:

• Kendini Tanıma ve Kabul: Utangaçlığın farkına varmak ve bunu kabul etmek, başa çıkmanın ilk adımıdır. Kendi duygularını anlamak ve kabul etmek, utangaçlıkla başa çıkmada önemlidir.
• Sosyal Becerileri Geliştirme: Sosyal etkileşimler için pratik yapmak, bireyin sosyal becerilerini geliştirmesine yardımcı olabilir. Küçük adımlarla başlamak ve yavaş yavaş daha karmaşık sosyal durumlara geçmek faydalı olabilir.
• Düşünce Kalıplarını Değiştirme: Olumsuz düşünce kalıplarını tanımlamak ve bunları daha olumlu ve gerçekçi düşüncelerle değiştirmek önemlidir. Bu süreç, bilişsel davranışçı terapi (CBT) ile desteklenebilir.
• Rahatlama Teknikleri: Meditasyon, derin nefes alma ve gevşeme teknikleri, sosyal durumlarda yaşanan kaygıyı azaltmada etkili olabilir.
• Profesyonel Yardım: Eğer utangaçlık bireyin yaşam kalitesini ciddi şekilde etkiliyorsa, profesyonel yardım almak faydalı olabilir. Terapistler, utangaçlıkla başa çıkmada etkili stratejiler sunabilir.

Terapi Süreci Nasıl İşler?

Bilişsel davranışçı terapi, utangaç danışanların kaygılarını yönetebilmelerini sağlamak için kullanılabilecek etkili bir psikoterapi türüdür. Bireysel veya gruplar halinde yapıldığında tedavide fayda sağlar. Maruz bırakma yöntemine dayalı olan bu terapide, yavaşça en çok korkulan sosyal durumlarla yüzleşmek için çalışma yapılır.

Terapide, kişinin kendisiyle ilgili olumsuz düşüncelerini tanıması ve değiştirmesi hedeflenir. Amaç, aynı tip düşünceleri ortaya çıkarabilmektir. Bireyi yıkıcı duygulardan ve başarısız davranışlardan kurtarmanın yolu, onun, işlevsel olmayan düşüncelerini değiştirmek, kendisi hakkında oluşturduğu başarısız kimliğinden kurtulmasına yardımcı olmaktır. Bu, başa çıkma becerilerini geliştirebilir ve özgüven gelişimi konusunda yardımcı olabilir.

Psikodinamik terapilerde utangaçlık belirtileri ile gelen bir danışanın öncelikle kişilik yapılanmasında bir hasar olup olmadığı incelenir. Danışanın kişilik yapılanmasında bir hasar varsa bununla ilgili uzun dönemli, kişilik yönelimli dinamik psikoterapiler uygulanarak çalışılır.

Daha sonra yavaş yavaş geçmişteki utanç duyduğu, aşağılandığı, değersiz hissettirildiği anılar konuşulmaya başlanır. Başta hafif duygu yükü taşıyan anılar gelir. İlerleyen seanslarda kişinin kendisinden bile sakladığı, yıllarca bastırdığı anılar ortaya çıkmaya başlar. Kimi danışanlar seansta o kadar yoğun bir duygu boşalması yaşar ki: “ben bu olayın beni bu kadar çok etkileyeceğini tahmin bile etmemiştim.” ifadesini kullanırlar.

Bazı danışanlar ilk seanslarda geçmişlerinde bir problem olmadığını, çok iyi bir çocukluk yaşadıklarını söylerler. Sorunun ana  kaynağı da çoğu zaman önemsiz görülerek hasıraltı edilen bu sırlardır. “İlkokul öğretmeninin attığı bir tokat, babanın fakirliğinden duyulan utanç, tutucu bir ailenin çocuğunun yaşadığı cinsel deneyim, kimseye anlatılamamış bir hata, çocuklukta hemcinsle oynanan cinsel oyunlar, tacizler, travmalar ve daha binlerce örnek sosyal fobinin oluşumda etki eden çocukluk yaşantıları olabilir.

Psikanalitik Perspektiften Utangaçlık

Psikanalitik teoriye göre, utangaçlık, bilinçdışı çatışmaların ve bastırılmış duyguların bir sonucu olarak ortaya çıkabilir. Freud ve diğer psikanalistler, utangaçlığın, bireyin bilinçdışı korkularını ve kaygılarını dışa vurmasının bir yolu olabileceğini belirtmişlerdir. Utangaçlık, bireyin içsel çatışmalarını ve düşük benlik saygısını yansıtabilir.

Karen Horney, utangaçlığın, bireyin bastırılmış güç ve otorite sahibi olma isteğini maskelediğini ileri sürer. Utangaçlık, bireyin kendi arzularını ve isteklerini bastırmasının bir sonucu olarak görülebilir. Freud’a göre ise, utangaçlık, bireyin erken çocukluk deneyimlerinden kaynaklanan bilinçdışı çatışmaların bir yansımasıdır

Sonuç

Utangaçlık, sosyal durumlarda yaşanan çekingenlik ve rahatsızlık hissi olarak tanımlanabilir. Bu durum, genetik, çevresel ve psikolojik faktörlerin bir kombinasyonundan kaynaklanabilir. Utangaçlık, sosyal fobi ile karıştırılmamalıdır; çünkü sosyal fobi daha ciddi bir rahatsızlıktır. Utangaçlıkla başa çıkmak için çeşitli stratejiler ve teknikler mevcuttur. Psikanalitik perspektiften bakıldığında, utangaçlık, bilinçdışı çatışmaların ve bastırılmış duyguların bir sonucu olarak ortaya çıkabilir.

Kaynakça

• Karen Horney – Kadın Psikolojisi
• Sigmund Freud – Bir Çocukluk Nevrozu Hikayesi