Şema Terapi

Şema Terapi Nedir? Şema Terapinin Amaçları Nelerdir? Nasıl Çalışır? Şema Terapi Hangi Psikolojik Problemlerde Etkili Olur?

Şema terapi, bir psikoterapi modelidir, ve literatürde şöyle tanımlanıyor: değiştirilmesi zor, çocukluk ve ergenlik döneminde belirgin kökenleri bulunan psikolojik bozuklukların, açıklanması ve tedavisine ilişkin kuramsal ve uygulamaya yönelik bir model. Bir birey doğduğunda zihninde kalıp bilgiler yoktur. Ancak bilgi edinme ve bilgi işleme kapasitesi ile dünyaya gelir. Zaman içerisinde yaşadığı her an ve her deneyim yeni bir bilgi verir, bu bilgiler zihinde karmaşık ağlar şeklinde yapılanır. Sonrasında bu deneyimler ve bilgiler yoluyla birey dünyayı algılamaya ve hareket etmeye başlar. İnsan zihninde bilgilerin organize edilmesinde şemalar görev alır. Şemalar herhangi bir şeye ilişkin geliştirdiğimiz ana kalıp yargıdır. Zihnimizdeki şemalar sayılarla belirlenemeyecek kadar çoktur: anne şeması, baba şeması, süt şeması, kalem şeması, insan şeması, araba şeması, çekmece şeması, dostluk şeması vb. Geliştirilen bu şemalar, daha sonra karşılaştığımız durumları anlamada ve yorumlamamızda bize rehberlik eder. Bu yapıların nerede ve nasıl şekillendiğini anlamak ve fark etmek, değişimi yakalamak için en önemli adımlardan biridir. Temel zihinsel yapılarımız olan şemalar “kök inanç” ya da “çekirdek inanç” olarak da kabul edilebilir. Bütün davranışlarımızın, tutumlarımızın, inançlarımızın gerisinde 'çekirdek bir inanç' yatar.Dışarıdan aldığımız her bilgiyi mevut şemaların filtresinden geçirerek anlarız, yorumlarız, değerlendiririz ve hareket ederiz. Yeni gelen bilgileri değerlendirmede bir filtre görevi görürler. Şema terapi modelinde 18 farklı şema tanımlanmıştır. Bu şemalar: Terk Edilme/İstikrarsızlık, Güvensizlik/Kötüye Kullanılma, Duygusal Yoksunluk, Kusurluluk/Utanç, Sosyal İzolasyon/Yabancılaşma, Bağımlılık/ Yetersizlik, Hastalıklar ve Tehditler Karşısında Dayanıksızlık, İç içe Geçme/ Gelişmemiş Benlik, Başarısızlık, Hak Görme/Büyüklük, Yetersiz Özdenetim, Boyun Eğicilik, Kendini Feda, Onay Arayıcılık, Karamsarlık, Duyguları Bastırma, Yüksek Standartlar, Cezalandırıcılık olarak ayrılmaktadırlar. Uzman psikolog ve terapistler başvuran kişilerin kişilerin uyumsuz şemalarını düzenlemek için bu terapi yöntemini kullanırlar. Psikolog desteği almak istediğinizde alanında uzman ve eğitimli bir psikolog arayışında bulunmanız faydalıdır.

Şema Terapi Süreci

Terapi sürecinde düşünce ve davranış yapılarını hayati olarak kabul eder; ayrıca duygusal değişim, deneysel teknikler ve terapi ilişkisine de aynı düzeyde ağırlık verir.Şema terapinin çıkış amacı, kronik kişilik sorunlarına (borderline kişilik bozukluğu ve narsisistik kişilik bozukluğu gibi) bir çözüm bulabilmektir. Ancak şema terapi geldiği noktada, kronik depresyon, çocukluk travmaları, suçlular, yeme bozuklukları, çift çalışmaları, madde kullanımı gibi klinik problemler ve bozukluklarda uygulanmaktadır.Young ve arkadaşları tarafından geliştirilen Şema Modeli, Bilişsel-Davranışçı Terapi tekniklerini de birleştirerek, şema kalıplarında değişim yaratabilmeyi odak alır. Şema modeline göre, çocukluk yaşantılarından itibaren gelişmeye başlayan şemalar, zamanla işlevsel olmayan düşünce ve davranış kalıplarına dönüşürler. Çocukluk çağında olaylar ve durumlarla baş etmeye yardımcı olan bu şemaların, erişkin yaşlarda kişinin işlevini bozucu olduğu ve bazı kronik durumlarla ilişkilendirebileceği görülmüştür. Bu noktada Şema Terapi, çocukluk ve ergenlik döneminde belirgin kökenleri bulunan psikolojik bozuklukların fark edilmesine ve tedavi edilmesinde yönelik kuramsal ve uygulamaya yönelik bir model olarak geliştirilen bir psikoterapi yöntemidir.

Şema Terapinin Amaçları ve Aşamaları

Uzman psikolog ve terapistler tarafından uygulanan şema terapinin merkezinde kişinin uyumsuz şemalarını belirlemek ve değiştirmek yer alır. Bu, kişiliğin sağlıklı yetişkin kısmının desteklenmesi yoluyla kişilik yapısının işlevsiz kısımlarının aşamalı olarak zayıflamasını içerir. Uzman psikolog ve terapist ilk olarak hasar gören şemaları belirlemek için hastayı tanıyarak değerlendirir. Bu aşamada danışanın şemalarını ve bu şemaların danışan üzerinde etkilerini anlayacaktır. İkincisi, danışanın duygusal farkındalığı geliştirmesine ve şemalarla temasa geçmesine yardımcı olunur. Bir sonraki adım, uyumsuz şemaların doğru olanlarla değiştirildiği davranış değişikliğini içermektedir. Karşılanmamış duygusal ihtiyaçların kökenlerini keşfetmek ve şema terapisi ile besleyici ilişkiler kurmayı öğrenmek, insanların kendi kendine değer ve yeterlilik duygularını geliştirmelerine yardımcı olabilir. Şema Modu, kişinin içinde bulunduğu duygusal, bilişsel ve davranışsal durum olarak tanımlanır.Young ve arkadaşları tedavinin birinci amaçlarını, danışanlara şemalarını ve notlarını değiştirerek işlevsel olmayan yaşam örüntülerini değiştirme ve kendi temel gereksinimlerini bir şekilde gidermelerine yardım etme olarak özetlemektedir.Kişilik değişiminin esas çalışmalarını içerme yoluyla Şema Terapinin amaçları, davranışsal becerileri öğrenmenin ötesine geçer. Bu değişim notlar olarak söz edilen az ve aşırı ayarlanmış duygu ve hareketler durumlarını tetikleyen uyum bozucu şemaların yoğunluğunu azaltmayı içerek kavramsallaştırılır. Bu yoğun durumların tetiklenmesi, danışanların kendi potansiyellerini geliştirmelerinde yaşam kalitelerini iyileştirmelerine izin veren uyumlu başa çıkma ve insanlar arası becerilerini kullanmalarını engelleyici olarak görülür. Her bir açısından amaçlar şöyle genişletilebilir,Danışan aşağıdakileri yapabilsin diye Sağlıklı Yetişkin modunu geliştirmek:

Şema Terapi ile İncinmiş Çocuk Moduna Bakım Vermek

Giderilmemiş çocukluk ihtiyaçlarının bir ifadesi olarak korku, üzüntü ya da yalnızlık ortaya çıktığında bireyin sağlıklı yetişkinlik yetkinlikleri bulunmaya devam etmektedir. Dolayısı ile terapist sağlıklı yetişkinin orada olduğunu danışana gösterir.

Şema Terapi ile Güvence Vermek ve Uyum Bozucu Başa Çıkma Modlarını Yenisi ile Değiştirmek

Uyum Bozucu Başa Çıkma Modları ortaya çıktığı zaman bireyin bu duyguları yaşaması, başkaları ile iletişim kurması ve bu duyguları ifade etmesi gerekir. Duygularından kaçınmak yerine bireyin gereksinimlerini karşılayan ve içinde bulunduğu yetişkin durumu gerçekliği ile uyumlu başa çıkma tercihleri yapılır. Yani birey bu duyguları görmezden gelmek yerine onların farkına varır ve bu duygularla bir yetişkin olarak başa çıkar.

Kızgın/Dürtüsel Çoccuk Modunun Davranışlarını Duygu ve İhtiyaçların Uygun ve Etkili Yollarla İfade Edilmesi ile Yer Değiştirmek

Bu aşamada bireyin gereksinimlerini girişken bir şekilde yetişkin tarzıyla belirtmesi ve öfkesini sağlıklı bir yolla ifade etmesi amaçlanır.

Şema Terapi ile Cezalandırıcı Ebeveyni Alaşağı Etmek ve Uzaklaştırmak

Bir ebeveyn gibi kusur bulucu ve eleştirici tarafın yerine bireye daha sağlıklı ve olumlu düşünsel yetiler kazandırılır. Bu yetiler; kendini olumlu bir şekilde motive etmek, yaptığı hataları kabul etmek ve gerektiğinde sonuçlarına katlanmak, kendini zorlayıcı ve imkansız hedefler koymak yerine daha gerçekçi hedeflere yönelmek.

Mutlu Çocuk Modunu Özgür Bırakmak

Bireyin hayatta kendini neyin mutlu ettiğinin farkına varsın, çevreyi keşfetsin, yun oynayabilsin diye Mutlu Çocuk Modunu özgür bırakmak gerekir.Şema Terapibu amaçlara aşamalarla yaklaşır. Her aşamanın basamakları ve amaçları şöyle özetlenebilir,

1-Bağ Kurma ve Duygu Düzenleme

• İncinmiş Çocuğun yaralarını iyileştirmek
• Uyum Bozucu Başa Çıkma Yollarını bertaraf etmek
• Duygulanım düzenleme ve başa çıkma becerileri kazandırma

2-Şema Modu Değişimi

• Cezalandırıcı Ebeveyn ve Talepkar Ebeveyn Modları ile mücadele etmek
• Kızgın ve Dürtüsel Çocuğa yeniden yön vermek
• Sınır koymak
• Krizleri idare etmek

3-Özerklik

• Bireyleşme: Doğal eğilimleri takip etmek
• Sağlıklı ilişkiler geliştirmek
• İrtibatta kalma seçeneği ile kademeli şekilde sonlandırmak

Şema Terapinin Kullanımı Aşağıdakiler de dahil olmak üzere çok çeşitli psikolojik sorunlarda Şema Terapi uzman psikolog ve terapistler tarafından kullanılmaktadır;

• Yeme Bozukluğu
• Kaygı problemleri
• İlişki sorunları
• Depresyon
• Bağımlılıklar
• Kişilik Bozuklukları
• Düşük benlik algısı
• Travma Sonrası Stres Bozukluğu
• Öfke kontrol bozukluğu

Şema terapisi kullanan uzman psikolog ve terapistlerin temel amacı, derin köklü olumsuz duyguları veya kalıpları değiştirmede yardımcı olmaktır. Bir şema terapi uygulayan bir psikolog ve terapist ile çalışmak, yaşamınızı sürdüren ve uzun süre tutulan kalıpları değiştirebileceğiniz anlamına gelir. Uzman psikolog ve terapistler ile gerçek duygularınız ile tekrar temasa geçebilir, şemalarınız dışında daha sağlıklı davranmanın yollarını öğrenebilir ve duygusal ihtiyaçlarınızın daha sağlıklı ve mevcut odaklı yollarla karşılanması için çalışabilirsiniz. Psikolog desteği almak yaşam standartlarınız ve huzurunuz için her açıdan faydalı olmaktadır.